Satlereman
Tembang-tembang dolanan kayadene: Cublak-cublak Suweng, Suwe Ora Jamu, Te-kate
Dipanah, Gambang Suling lan liya-liyane, wus mbalung-sungsum tumrap wong jawa.
Jarene para simbah, jaman samana bisa katon luwih nges, yen olehe ngidungake
ana tengah-ing latar, gek pinuju padhang rembulan. Ya ora jeneng mokal, awit
nalika samana (mligine ing karang padesan) durung ana listrik. Sing ana ya mung
senthir, yaiku diyan kanthi lenga patra (minyak tanah).
Mesthi,
gandheng saben wektu bengi racake petengan, njur ana padhange rembulan, mesthi
wae bengi dinulu asri, jalaran kepadhangan cahyaning rembulan, tur pinuju ora
mangsa udan. Banjur racake wong-wong (mligine bocah-bocah) padha jagongan ana
latar sinambi tetembangan apadene dedolanan. Tembang-tembang kang dikidungake
saweneh kaya dakaturake ana dhuwur. Mung suwasana utawa kahanan asri kang kaya
dak aturake ana dhuwur, saiki wus sirna, ilang kaendahan alam kang sarwa peni,
gumanti jumedhule listrik kang wus lumebu ana kabeh tlatah.
Ing
antarane mapirang-pirang tembang, ana kang kanthi irah-irahan Sluku-sluku
Bathok, apadene lir-ilir, kang yen dibeset ngemot pitutur luhur. Malah kepara
yen kober njingglengi apadene ninthingi, bakal nemokake pirang-pirang wasita
aji, mligine babagan manembah marang Allah SWT. Awit kang ngaranan tembang
mono, isine sawijining “piweling” saka pangriptane. Mula yen ora pinter olehe
nyugatakake, wewatakaning tembang kasebut, sisip-sembire bisa cengkah kelawan
pangajabe pangripta.
Dene Tembang Sluku-sluku Bathok
unen-unenane mangkene:
Sluku-sluku
Bathok
Bathoke
ela-elo
Si
rama menyang Sala
Leh-olehe
paying motha
Mak
jenthit lololobah
Wong
mati ora obah
Yen
obah medeni bocah
Yen
urip goleka dhuwit
Satlereman
tembang kasebut mung katon prasaja wae. Malah kepara ing antarane ukara siji
lan ukara liyane ora ana gegayutane. Teges ora ana kang manjila
tembung-tembunge. Malah kepara angel tinegesan. Nanging manut para wegig ing
kono sejatine kebak ing pasemon, miwah sanepan. Jalaran tembung-tembunge
mujudake tembung playon saka Basa Arab. Besetane, mangkene: Larikan sepisan:
Sluku-sluku Bathok saka tembung: Huslu-huslu batinu….
Ing
kana mengku teges: Padha dusana batinira. Ing kene ngemot piweling, sadurunge
sira kabeh ngedusi badan (wadhag), mangka ndhisikna adus batin. Adus batin bisa
dimaknani reresik jiwa, murih pikire bisa wening, yen ana Lagu Kebangsaan
Indonesia Raya ana ukara: Bangunlah jiwanya, bangunlah badannya…lan sabanjure.
Rereged
kang mapan ana badan, luwih gampang olehe ngresiki. Nanging rereged kang
dumunung ana batin, iku luwih angel olehe masuh. Lha, ing kene dikupiyakake
murih batine resik luwih dhisik, sawise iku nembe masuh utawa ngedusi raga.
Batin kang resik, gampang nampani piwulang apa wae. Batin kang resik luwih
gampang cecaketan marang Allah SWT. Bisa uga ing kene winujudake klawan
taqarruban ilallah.., nyaketake jiwa nyang Allah kanthi temen-temen. Kabeh mung
murih ridla-Ne Allah SWT. Batin kang resik mahanani kebak ing rasa lega-rila
miwah legawa.
Larikan
kapindho: Bathoke ela-elo, saka tembung: Batinu laa-ilaha-ilallah. Werdine, ing
batin tansah dzikir (eling) nyang Allah kanthi lafadl: Laa-ilaha-ilallah.
Mangkene: Ora ana Pangeran kang wajib sinembah kejaba mung Gusti Allah. Wong
kang atine tansah cecaketan marang Allah SWT, atine tansah istiqomah, tundone
sengkut olehe ngibadah, kanthi tansah ambudidaya, bisane nindakake kabeh
dhawuhing Allah, miwah nyingkiri kabeh larangane Allah, ya ingkang winastanan
taqwa.
Larikan
telu: Sirama menyang Sala. Siram, tegesse adus. Sirama tegese adusa. Ing kene
ana pasemon, kita kabeh kadhawuhan adus. Adus kang dikarepake yaiku adus gedhe,
utawa jinabat, utawa adus junub. Ing gegebengan Islam, jinabat/junub/siram
jamas, yaiku adus karmas, kang ing antarane kang den sebabake metu mani tumrap
kang wus diwasa, karana sasambungan badan karo bojone, apadene bubar ngimpi
(“ngimpi basah”). Dene tumrap kaum putrid, adus jamas ditindakake sawise
rampung nggarapsari (menstruasi) lan sapanunggale.
Ana
tuntunan saka ngelmu Fiqih, kang ndhawuhake, sadurunge nindakake jamas, supaya
luwih dhisik wudlu. Menyang Sala. Tembung iki sejatine keplase Menyang Sholat,
ya Sholat wajib kang tumrap wong Islam, sedina sewengi kaping lima. Besetane
utawa galihe tembung mau, Si rama menyang Sala, (Adusa gek ndang Sholata)
Larikan
papat: Leh-olehe payung motha. Ukara iki saka tembung utawa lafadl:
Laa-ilaha-illallahu hayyul-mauta. Laa-ilaha-illallahu, manut tuntunan Islam,
maknane: “Ora ana Pangeran kang wajib disembah, kejaba Allah.” Hayyul/Hayyun
maknane: urip. Mauta tegese mati. Jlentrehe, manungsa supaya tansah dzikir
(eling), lan tansah nyebut asmane Allah, pumpung isih pinaringan umur, tegese pumpung
isih urip. Ing kana ana prentah, padha ngibadaha, sira kabeh marang Ingsun
(Allah), sadurunge sira kabeh tekan ing pati. Elinga sadurunge ora eling,
manungsa den ajab, supaya tansah amaca lafadl dzikir, (Laa-ilaha-illallah),
kanthi temen-temen, lan nganti tumanjem ing kalbu, sokur bage dzikire mbarengi
keteging jantung, lan mbarengi mlebu metune nafas.
Elinga,
uripe manungsa mono ngambah telung perkara yaiku: nafas-tan
nafas-anfus(manfus): mampus (pralaya). Ing jaman samengko, manungsa luwih wedi
kelawan padha-padha manungsa katimbang wedi marang Allah. Tuladhane: manungsa rumangsa
anteng (“tenang”), dioyak sepirang-pirang dosa, nannging manungsa mlayu
kamigilan, nalika dioyak polisi siji.
Para
manungsa padha kuwalik keblate, sing becik malah kesirik, sing ala malah
ketampa. Tundhone para manungsa padha ninggalake dhawuh lan nglakoni cegah.
Adhedhsar larikan 4 tembang mau, manungsa diajab eling lan tansah eling. Emut
sadurunge maut. Manungsa kang tansah eling iku pindha tansah nyangking
kawaspadan. Kanthi mangkono, pertingkahe bakal mracihnakake luhuring bidi,
miwah lakutama.
Larikan
5 lan 6:
Mak
jenthit lololobah
Wong
mati ora obah.
“Jenthit”
pasemon titimangsa “syakarotil maut”, yaiku sangat utawa wektu nalika manungsa
meh pecat nyawa. Ya ing kono iku, remasuke utawa nunjeme sewu lara dadi siji.
Sambat ngaru-ara. Ora ana kang bisa aweh pitulung, kejaba amal utawa pegaweane
nalika urip sadurunge. Lan iku bakal manempuh marang sapa wae, senajan sekti
mahambara, dhuwur kalungguhane, ngemperi donya bandhane, nanging pati iku
mesthi bakal manempuh. Wong mati ora bisa obah. Kamangka manungsa ora bisa
semaya utawa njaluk inah wektu, ora bisa!! Najan keduwung, nanging wus kadhung.
Semono wae kadhangkala naliki isih sentosa ragane, dikon ngibadah (manut
gegebenge) sok sungkan, ngenteni yen wis sepuh. Mangka durung karuhan yen umure
tekan sepuh. Luwih-luwih yen durung duwe “sangu” kanggo mati… mbadakalani!!
Mula pumpung isih bisa “obah” enggala ngibadah, nindakake apa dhawuhe agamane
dhewe-dhewe, lan mbudidaya kanthi temen-temen, nilar kabeh larangan agamane.
Sing
sapa kang manembah maring Gusti, bakal den ilangi reruwete, lan bakal den
paring ganjaran kang ora kanyana-nyana. Nanging sapa wonge kang cidra maring
gusti, yekti bakal nampa pasiksan kang abot.
Larikan
7 lan 8: Yen obah medeni bocah
Yen
urip goleka dhuwit
Ing
kana aja pasemon miwah pralampita, “Yen obah medeni bocah”, maknane, sadurunge
seda, supaya ngedum tinggalan sarana adil adhedhasar pranatan kang gumathok.
Jalaran yen ora, mengkono tinggalane kanggo padudon, dening sing isih padha
urip. Tundhone banjur padha cecongkrohan, wekasan banjur rengka olehe padha
seduluran, merga bandha warisan. Lha pepuntone kang wus seda “obah” ana alam
kalanggenan, tegese goreh ora jenjem ana alam kasedan jati, jalaran ora mokal
diucaprasani dening wong-wong kang tininggal. Pasemone “medeni bocah”.
Yen
urip goleka dhuwit. Ora sithik wong kang mbuwang kalodhangan. Tegese ana
saperangan wong kang ora nggemateni/nggemeni wektu. Dina sasi taun windu lumaku
muspra tanpa den gunakake kanthi becik. Kamangka Utusing Allah wus dhawuh:
“Gunakna
limang perkara, sadurunge teka limang perkara.”
Gunakna:
1.
Enommu
sadurunge tuwa
2.
Longgarmu
sadurunge ciyut
3.
Warasmu
sadurunge lara
4.
Sugihmu
sadurunge mlarat
5.
Uripmu
sadurunge mati
Dhawuh kang angka loro:
Nyambut gawea kanggo donyamu
kaya-kaya arep urip salawase
Nyambut gawea kanggo akhiratmu
kaya-kaya arep mati sesuk esuk.
Ing dhawuh mau cetha, yen manungsa murih sengkut
makarya, lima iku bab makarya urip, apadene makarya kanggo sangu mati. Yen
dijengglengi lan dithinthingi kanthi njlimet, kacihna yen Allah lan utusane
Allah iku banget olehe ngeman marang kawulane. Tegese ing kana ana
pangebang-bang tumrap kang sumanggem nindakake dhawuh, bakal nampa kekucah,
nanging ya ana pangancam tumrap kang lirwa ing dhawuh. Iku yen diudhari lan
dibeset galihe, yekti jembar jlentrehe.
Tundhone mung kari nari tekade dhewe-dhewe. Karana
ing jaman samengko ajak-ajak apadene akon, wus murah regane. Lan jaman samengko
wong-wong ora mbutuhake pitutur kang becik. Wusana sumangga, karana kabeh mung
bakal ngundhuh wohing pakarti.
Dening:
Soegiyono MS
Sumber: Djaka
Lodang No. 44, 4/4/2009
