Ukara Lan Pangudhalipun

Ingkang dipun wastani ukara inggih punika rerangkèning tembung sawatawis ingkang saged mujudaken / nglahiraken gagasanipun tiyang.

A.    Peranganipun ukara:

Ukara kedadosan saking pérangan ingkang baken, jejer lan wasésa.
Supados ukara kala wau saged sampurna tegesipun, asring ukara punika dipun wewahi.
katrangan.

Warni warnining katrangan :

a. Katrangan lesan kang nandang (pelengkap penderita).

b. Katrangan lesan kang pinarih (pelengkap penyerta).

c. Katrangan lesan kang tumindak (pelengkap pelaku).

d. Katrangan mangsa: wis, lagi, arep, kapan, dhek wingi.

e. Katrangan panggenan: ing kono, ngomah, ing pasar.

f. Katrangan kaanan (kawontenan): kangge nerangaken

wasesanipun – banget, cetha, kepenak.

Tulada Ngudhal Ukara Miturut Kalinggihanipun (Kalungguhane).

a.    Kucing iku | mangan | tikus |

1 2 3

1. jejer, 2. wasesa, 3. lesan kang nandang

b. Simbok | nukokake | layangan | adiku |

1 2 3 4                            

1. jejer, 2. wasesa, 3. lesan kang nandang, 4. lesan kang tumindak

c. Aku | diwenehi | dhuwit | mbakyu |

1 2 3 4

1. jejer, 2. wasesa, 3. lesan kang nandang, 4. lesan kang tumindak

d. Suk emben | bapak | arep | mundhutake | klambi | aku | menyang Sala |

1 2 3 4 5 6 7

1. katrangan mangsa, 2. jejer, 3. katrangan mangsa, 4. wasesa, 5. lesan kang nandang, 6. lesan           kang pinurih, 7. katrangan panggonan

e. Gunung iku | dhuwur | banget |

1 2 3

1. jejer, 2. wasesa, 3. katrangan kahanan

Warni warnining Ukara

Miturut Pandapukipun, ukara wonten:

1.      Ukara genep (ukara lamba).

Ukara ganep sakedhikipun kedah wonten jejer lan wasesanipun, sok ugi wonten katranganipun.
Tuladha:
- Saidi mlaku

- Bocah nakal kae dolan mrene.

2.      Ukara boten genep (ukara gothang).

Ukara boten ganep (ukara gothang) kaperang:

a. gothang jejeripun.

- reneya sedhela bae !

- Tukokna rokok !

b. gothang wasesanipun:

- Sajake Simin !

- Dudu Adiku !

c. gothang jejer lan wasésanipun:

- Kala wingi !

- isih loro !

- Ora !

3.      Ukara rangkep (ukara majemuk).

Ukara rangkep inggih punika ukara ingkang panjang kadadosan saking kalih ukara lamba      utawi langkung. Ukara rangkep kaperang malih:

a.       Ukara rangkep sadrajad

Tuladha:
- Aku nulis, adiku maca buku, simbok olah olah,

- Wong iku gemi, mulane dadi sugih.

- Sepisan dheweke sregep, ping pindhone pancen pinter.

b.   Ukara rangkep raketan.

Tuladha:
- Simbok menyang pasar, dene aku kon tunggu warung.

- Siman mbeleh pitik, adine mbubuti, simbok kang ngolah.

- Dhek wingi pite isih ditunggangi, dhek mau wis dicolong uwong.

c.   Ukara rangkep tundha.

Wonten ing salebeting ukara tundha wonten baboning ukara, inggih punika ukara ingkang dados undheraning gineman lan wonten gatranipun (anak kalimat).

Gatra wonten pinten – pinten warni:

·      gatra jejer:

ukara ukara ingkang dados gegentosing jejer,

Guruku .. .. , ndukani aku (ukara lamba).

Wong kang mulang | aku | ndukani aku |

1 2 3

1. gatra jejer, 2. wasesa, 3. lesan kang nandang

·      gatra wasesa:

ukara ingkang dados gegentosing wasesa.

Panjaluke .. .. , dituruti (ukara lamba).

Panjaluke | aku sregep sinau |

1 2

1. jejer, | 2. gatra wasesa |

·      gatra lesan:

ukara ingkang dados gegentosing lesan.

Aku ngleksanani panjaluke (ukara lamba).

Aku ngleksanani | apa | kang dikarepake |

1 2 3

1.   jejer, 2. wasesa, 3. gatra lesan

·      gatra katrangan:

ukara ingkang dados gegentosing katrangan.

Simin arep mulih sesuk (ukara lamba).

Simin arep mulih | menawa aku | wis bali saka Sala

1 2 3

1.      jejer, 2. wasesa, 3. gatra katrangan

Caranipun Ngudhal:

Simin arep mulih, menawa aku wis bali saka Sala.
Simin = jejer

arep mulih = wasesa

arep = katrangan mangsa

menawa aku bali saka Sala = gatra katrangan

menawa = katrangan sarat

aku = jejer gatra katrangan wis = katrangan wektu (wekdal) gatra katrangan

bali = wasesa

saka Sala = katrangan panggenan gatra katrangan.

Ukara Miturut Suraosipun

Miturut suraosipun ukara kaperang:

a. ukara carios (carita)

b. ukara pitaken

c. ukara paken (pakon)

d. ukara pangajak

e. ukara panjaluk (panedha)

f. ukara pangajeng-ajeng (pangarep-arep)

g. ukara prajanji

h. ukara upami (umpama)

Ukara Miturut Kawontenanipun Jejer Wasesa lan Lesan. Ukara Kaperang:

a.       Ukara tanduk (kalimat aktif).

Tetengeripun ukara tanduk menawi wasesanipun angsal ater-ater anuswara lan jejeripun nindakake wasesa.

- Simin mangan

- Ali nggambar.

b.   Ukara tanggap (kalimat pasif).

Tetengeripun ukara tanggap wasesanipun angsal ater-ater:

“dak”, “ko”, “di”, “ko”, lan seselan “in”.

Dene jejeripun nandang wasesanipun.

- Sapine wis diedol

- Dhuwite arep dakjaluk.

c.   Ukara nominal.

Ukara nominal inggih punika ukara ingkang wasesanipun sanes tembung kriya, nanging tembung: aran, wilangan, kaanan.

- Gunung iku dhuwur

- Pitikku putih mulus

- Klambiku nem iji, lan sapanunggilanipun.

www.ki-demang.com